Chiều 14-4, nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Quang (TP Quy Nhơn, tỉnh Bình Định) cho biết triển lãm Sự hình thành chữ quốc ngữ tại Bình Định tổ chức tại Trung tâm Lưu trữ lịch sử tỉnh Bình Định có một số thông tin không đúng về vai trò của Bình Định trong sự phôi thai hình thành chữ quốc ngữ.

Ông Quang nói: "Panô giới thiệu triển lãm Sự hình thành chữ quốc ngữ ghi thông tin sai nghiêm trọng khi nói Bình Định là một trong những nơi phôi thai, khởi nguyên sáng tạo ra chữ quốc ngữ. Thông tin này đã đánh mất vai trò của Bình Định trong việc ra đời của chữ quốc ngữ".

Theo nhà nghiên cứu này, Bình Định là địa phương duy nhất có đủ cơ sở khoa học xác nhận là nơi phôi thai chữ quốc ngữ sớm nhất vào những năm 1618 - 1622 chứ không phải là "một trong những nơi phôi thai, khởi nguyên sáng tạo ra chữ quốc ngữ".

Ông Quang chứng minh, tại hội thảo khoa học Bình Định với chữ quốc ngữ tổ chức tại TP Quy Nhơn (tháng 1-2016), GS Phan Huy Lê đã tổng kết:

“Chữ quốc ngữ là một dòng sông được tạo bởi nhiều con suối. Ba trung tâm đã góp phần vào quá trình này là Nước Mặn (Bình Định - PV), Hội An, Dinh Chiêm.

Có thể coi đó là ba dòng suối đầu tiên tạo nên dòng sông chữ quốc ngữ.

Nếu xem xét sâu hơn về những chứng cứ văn bản có chữ quốc ngữ thì trong ba trung tâm đó, trung tâm Nước Mặn có phần sớm hơn.”

Cuối năm 2021, tỉnh Quảng Nam tổ chức hội thảo khoa học Quảng Nam - 550 năm hình thành và phát triển (1471 - 2021) tại TP Tam Kỳ. Với sự tham gia của gần 100 nhà khoa học trong cả nước, hội thảo không có tham luận nào viết rằng chữ quốc ngữ ở Thanh Chiêm - Quảng Nam.

Tham luận duy nhất của hội thảo bàn về chữ quốc ngữ là Nước Mặn - nơi phôi thai chữ quốc ngữ của hai tác giả Nguyễn Thanh Quang - Lm. Gioan Võ Đình Đệ. Đây là 1 trong 7 tham luận được ban tổ chức mời báo cáo trực tiếp tại hội thảo.

Như vậy, sau hàng chục năm tranh luận học thuật, tổ chức nhiều hội thảo khoa học, đã xác định Nước Mặn - Bình Định là nơi phôi thai chữ quốc ngữ chứ không phải là một trong những nơi phôi thai. Hai cái này ý nghĩa nó khác nhau hoàn toàn.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Quang

Ngoài ra, cũng theo ông Quang, tài liệu Manuductio ad Linguam Tunckinensem (Nhập môn tiếng Đàng Ngoài) mà triển lãm trưng dẫn, ghi của tác giả Pina là sai.

"Pina chết năm 1625 tại Hội An trước khi Công giáo mở đạo ở Đàng Ngoài (1627). Hơn thế nữa, Pina chưa hề đặt chân ra đến Đàng Ngoài, cho nên rất khó nói Pina là người viết Nhập môn tiếng Đàng Ngoài", ông Quang chia sẻ.

Ông Quang nói với tinh thần cầu thị, ông "xin mạo muội trao đổi" và mong Trung tâm Lưu trữ lịch sử tỉnh Bình Định rà soát chỉnh sửa kịp thời, giúp người xem hiểu đủ, hiểu đúng về vai trò của Bình Định với chữ quốc ngữ.

Trao đổi với Tuổi Trẻ Online, ông Lâm Trường Định - giám đốc Trung tâm Lưu trữ lịch sử tỉnh Bình Định - cho biết quan điểm của nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Quang là theo nghiên cứu riêng của ông (và đồng tác giả hoặc cộng sự).

"Qua các cuộc hội thảo và đặc biệt là hội thảo về chữ quốc ngữ năm 2016 tại Bình Định, GS Phan Huy Lê cũng đã kết luận Bình Định cũng là một trong những nơi phôi thai thôi chứ không phải là nơi duy nhất phôi thai ra chữ quốc ngữ.

Trong những nơi này, Bình Định có thể có phần sớm hơn, nhưng vẫn là một trong những nơi thôi" - ông Định nói.

Ông Định cũng cho rằng đến nay chưa có một kết luận nào chính thức xác định Bình Định là nơi duy nhất phôi thai ra chữ quốc ngữ.

"Trước khi cung cấp thông tin tại triển lãm cho bạn đọc và cho báo chí, chúng tôi cũng đã cân nhắc cẩn thận và dựa vào kết luận cụ thể của GS Phan Huy Lê chứ không tùy tiện thông tin như vậy. Chúng tôi không sai", ông Định nói.

Còn về việc tài liệu Manuductio ad Linguam Tunckinensem (Nhập môn tiếng Đàng Ngoài) mà triển lãm trưng dẫn, ghi của tác giả Pina, ông Định cho hay đây là sai sót của đơn vị.

"Do trong quá trình chuẩn bị, sàng lọc tư liệu, các anh em có đọc một bài viết liên quan đến tài liệu trên có chú thích là của Pina nên mới in ra vậy. Chúng tôi đã sửa chữa lỗi sai và in ấn lại panô", ông Định cho hay.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Quang (65 tuổi, quê ở huyện Phù Cát, Bình Định) tốt nghiệp khoa Sử, trường ÐH Tổng hợp Huế. Sau đó, ông công tác tại Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Bình Định đến khi nghỉ hưu.

Những năm gần đây, ông Quang liên tục công bố các tập sách của mình như Chữ Quốc ngữ, từ Nước Mặn đến Làng Sông (Nhà xuất bản Ðồng Nai, 2018), Bà đỡ khai sinh chữ Quốc ngữ (Nhà xuất bản Ðồng Nai, 2019).

Trung tuần tháng 9-2020, ông công bố với bạn đọc cùng lúc hai đầu sách: Một số vấn đề về chữ Quốc ngữ (Nhà xuất bản Khoa học Xã hội & Tạp chí Xưa và Nay) - đồng tác giả với linh mục Gioan Võ Đình Đệ và Hoài Nhơn, Qui Nhơn, Qui Ninh, Bình Định - Đất và Người (Nhà xuất bản Văn hóa - Văn nghệ TP.HCM - in riêng).

Ông là người đã trình bày tham luận bàn về chữ quốc ngữ "Nước Mặn - nơi phôi thai chữ quốc ngữ" của hai tác giả Nguyễn Thanh Quang - Lm. Gioan Võ Đình Đệ ở hội thảo khoa học Quảng Nam - 550 năm hình thành và phát triển (1471 - 2021) tại TP Tam Kỳ (12-2021).